معماری سازمانی (Enterprise Architecture) چیست؟
معماری سازمانی (Enterprise architecture) توصیفی از سیستم‌های موجود سازمان و ساختار محیط درونی و سازه فیزیکی سازمان را منعکس می‌کند. معماری به عنوان یک استعاره سازمانی نمایانگر شکل و ساختار فعالیت‌ها و الگوی روابط میان کارکنان و مدیران سازمان است.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت معماری شرکت یک روش بهبود سازمانی است که سعی دارد، از طریق اعمال تغییر بنیادی کل سازمان را متحول سازد. نگرش تغییر بنیادی درحقیقت پاسخی است به تغییرات محیطی که به بقای سازمان در محیط‌های متلاطم و فرارکمک می‌کند، و از فروپاشی سازمان جلوگیری می‌کند. فرایند معماری سازه، شبیه فرایند کلی بهبود سازمانی است. با استفاده از شیوه‌های نوین که در این حوزه مطرح است می‌توان اثربخشی و کارایی سازمان را بهبود بخشید.
معماری شرکت نگرشی است کلان به ماموریت‌ها و وظایف سازمانی، فرآیندهای کاری، موجودیت‌های اطلاعاتی، شبکه‌های ارتباطی، سلسله‌مراتب و ترتیب انجام کارها در یک سازمان که با هدف ایجاد سامانه‌های اطلاعاتی یکپارچه و کارآمد صورت گرفته است. معماری یک شرکت باید بر چشم‌انداز استراتژیک استوار باشد. چشم‌انداز سازمان تجسمی‌است از‌اینده مطلوب که سازمان قصد دارد به آن دست یابد. دستیابی به چشم‌انداز در گرو قابلیت‌های فعلی و‌اینده سازمان است. یک قابلیت منفرد سازمان نمی‌تواند مزیت رقابتی پایدار را تضمین کند.
تعریف معماری سازمانی
چارچوب معماری سازمانی، یک ساختار منطقی برای طبقه بندی، ساختار و سازماندهی اطلاعات پیچیده است. در معماری شرکت، اطلاعات وسیع و پیچیده‌ای وجود دارد که برای سازماندهی آنها نیاز به ساختاری (چارچوبی) است که مشخص کند چگونه و به چه مقدار باید به اطلاعات سطوح مختلف پرداخت؟ به چنین ساختاری، چارچوب معماری سازمانی گفته می‌شود.
سطوح معماری سازمان
مزیت رقابتی پایدار از هم افزایی قابلیت‌های مختلف سازمان به دست می‌آید. به سخن دیگر، فناوری‌های اطلاعاتی به عنوان یکی از‌این قابلیت‌ها در ترکیب سیستماتیک با دیگر قابلیت‌های سازمانی بیشترین اثربخشی و کارایی را از خود نشان خواهند داد. از‌این رو، بررسی ادبیات مرتبط با سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعات، اهمیت رو به رشد معماری شرکت را نشان می‌دهد.
فرایندهای معماری سازمانی
الگوی فرایندهای معماری سازمان در شکل زیر ارائه شده است:
فرایندهای معماری سازمانی
- جلب حمایت مدیران عالی: توجیه مدیریت عالی و جلب پشتیبانی او
- تعریف سازوکارهای مدیریتی:ایجاد شورای راهبری، کمیته فنی، و تعیین مدیر پروژه معماری سازمان
- تعریف رویکرد مناسب معماری سازمان: تبیین اهداف معماری، تعیین و انتخاب مدل مناسب معماری سازه و وضع خط‌مشی‌های اجرایی
- بررسی معماری سازه موجود: بررسی و تدوین معماری سازه در وضع موجود
- تعریف معماری سازه مطلوب: ارایه وضعیت مطلوب براساس طراحی استراتژیک
- طراحی برنامه گذر: تهیه و تدوین برنامه گذر از وضع موجود به وضع مطلوب باتوجه به محدودیت‌ها و امکانات
- پیاده سازی برنامه معماری سازه: پیاده سازی و اجرای برنامه برای تحقق وضع مطلوب در قالب نگاره زمان بندی
- نگهداری و بازبینی معماری سازه: حفظ معماری مطلوب و بازبینی مستمر جهت تصحیح خطاها
مزایای معماری سازمانی
از مزایای احتمالی داشتن یک معماری سازمانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصمیم گیری بهبود یافته
- سازگاری بهتر با تغییر تقاضا یا شرایط بازار
- حذف فرآیندهای ناکارآمد و زائد
- بهینه سازی استفاده از دارایی های سازمانی
- به حداقل رساندن گردش کارکنان
- پشتیبانی از تغییرات سازمان برای طراحی مجدد و سازماندهی مجدد
- سهولت ارزیابی معماری در برابر اهداف بلند مدت
- ارائه نماهایی از معماری IT به افراد خارج از IT
- کمک به یکپارچه سازی فرایندها در IT
- همکاری با مدیریت پروژه را تسهیل می کند.
جمع‌بندی بحث
معماری شرکت یک چارچوب اصلی را آشکار می‌سازد که در درون آن سطوح مختلف بهبود و طراحی مبتنی بر سیستم‌های اطلاعاتی مورد لحاظ قرار گیرد. از آن جمله می‌توان به معماری کارها، اطلاعات، داده‌ها، سیستم‌ها، و فناوری اشاره کرد. حوزه‌های مختلف معماری شرکت و عوامل کلیدی مرتبط با هر سطح در ذیل به اختصار مورد بحث قرار می‌گیرد. برای سنجش این سازه می‌توان از پرسشنامه معماری سازمانی استفاده کرد.
در سطح معماری کاری، سازمان استراتژی کاری خود را برمبنای چشم‌انداز استراتژیک خود از قابلیت‌های فعلی و آتی تعریف می‌کند. در‌این سطح، ممکن است بیشتر قابلیت‌های اصلی مورد توجه قرارگیرند. در اصل معماری کاری، استراتژی‌های کاری سازمان، اهداف بلندمدت آن، محیط تکنولوژیکی، علایق افراد ذینفع و محیط خارجی را مورد لحاظ قرار می‌دهد. سطح معماری فناوری در حکم نقشه‌ای است که نیازهای اطلاعاتی سازمان را بر مبنای استراتژی کاری نشان می‌دهد. استراتژی کاری سازمان از طریق برنامه‌ریزی سیستم‌های اطلاعاتی به استراتژی سیستم‌های اطلاعاتی تعبیر و تفسیر می‌شود.
